ماده ۸۸۷ قانون مدنی

نکته ۱- انواع حجب:

۱) حجب حرمانی:

حجب حرمانی ناظر به فرضی است که به واسطه وجود خویشاوند نزدیک تر، خویشاوند دورتر از کل ارث محروم می‌شود. برای نمونه، وجود هر یک از وارثان طبق نخست، باعث حجب حرمانی وارثان طبقه دوم و سوم می‌شود. همچنین، با وجود فرزند برای متوفی، نوه ارث نمی‌برد و برادر و خواهر نیز حاجب برادرزاده و خواهرزاده هستند، زیرا دیدیم که در درون هر صنف از وارثان هم‌طبقه، درجه نزدیک‌تر مانع ارث بردن درجه دورتر می‌شود.

۲) حجب نقصانی:

حجب نقصانی به معنای آن است که وجود وارثی سبب گردد سهم وارث دیگر کم‌تر شود. برای آنکه حجب نقصانی تحقق پیدا کند، لازم است خویشاوند محجوب فرض بر بوده و دارای دو فرض بالاتر (اعلی) و پایین‌تر (ادنی) باشد و وجود برخی از خویشاوندان (حاجب) سبب شود که فرض اعلای خویشاوند محجوب به فرض ادنی کاهش یابد.

برای نمونه، اگر متوفی فرزند داشته باشد، همسر او فرض پایین‌تر را می‌برد یا سهم مادر از ۱/۳ به ۱/۶ تقلیل پیدا می‌کند.

۳) حجب از رد:

قانون مدنی با اینکه در ماده ۸۸۷ تنها از حجب حرمانی و حجب نقصانی صحبت کرده، ولی بند ب ماده ۸۹۲ حجب از رد را از آن‌ها جدا کرده و موضوع حکم جداگانه قرار داده است. ماده ۹۰۵ قانون مدنی هم از حجب از رد سخن گفته که با حجب نقصانی تفاوت دارد.

حجب از رد ناظر به فرضی است که کل ترکه از سهام وارثان بیشتر باشد. این حالت در زمانی پدید می‌آید که تمام وارثان فرض بر باشند و فرض مجموع آن‌ها به کل ترکه نرسد.

برای نمونه، اگر وارثان متوفی عبارت باشند از پدر، مادر و یک دختر، سهم پدر ۱/۶، سهم مادر ۱/۶ و سهم دختر ۱/۲ خواهد بود که مجموع سهم آن‌ها برابر است با ۵/۶ و ۱/۶ از ترکه اضافه می‌ماند. در این صورت، باقی مانده ترکه باید به وارثان رد شود که از آن به ارث بردن به «رد» یا «قرابت» تعبیر می‌گردد.

در این فرض، قاعده این است که مقدار مازاد باید به همان وارثان رد شود. اما گاهی اوقات، وجود برخی از ورثه سبب می‌شود که به وارث دیگر چیزی از مازاد رد نشود که به آن، حجب از رد می‌گویند.

برای نمونه، اگر در همین مثال، متوفی افزون بر وارثان مذکور دارای خواهر و برادر با رعایت شرایط مقرر در بند ب ماده ۸۹۲ قانون مدنی باشد، وجود برادر و خواهر متوفی سبب می‌شود که باقی مانده به مادر رد نشود؛ یعنی مادر دارای حجب از رد است.

از این مثال و آنچه گفته شد، تفاوت حجب نقصانی و حجب از رد معلوم می‌شود: مادر در این مساله به دلیل وجود فرزند برای متوفی، دچار حجب نقصانی شده و سهم او از ۱/۳ به ۱/۶ تقلیل یافته است و به دلیل وجود اخوه برای متوفی، مادر میت دچار حجب از رد شده و از ارث بردن مازاد بر ۱/۶ محروم گردیده است.[۱]

نکته ۲- تعریف حجب حرمانی: محرومیت کامل یک وارث به واسطه وجود وارث در طبقه یا درجه مقدم مثل برادرزاده که به واسطه بودن برادر از ارث محروم می‌شود.

نکته ۳- تعریف حجب نقصانی: محرومیت از بعض ترکه یک وارث به واسطه وجود وارث دیگر مثل اینکه میت اولاد و یا خواهر و برادر داشته باشد.