ماده ۸۹۲ قانون مدنی

حجب از بعض فرض (نقصانی)

حَجب از بعض فرض در موارد ذیل است:

‌الف) وقتی که برای میت اولاد یا اولادِ اولاد باشد: در این صورت، اَبَوَین میت از بردن بیش از یک ثلث محروم می‌شوند، مگر در مورد ماده ۹۰۸ و ۹۰۹ که ممکن است هر یک از ابوین به عنوان قرابت یا رد بیش از یک سُدس ببرد؛ و همچنین زوج از بردن بیش از یک ربع و زوجه از بردن بیش از یک‌ ثمن محروم می‌شود.

ب) وقتی‌که برای میت چند برادر یا خواهر باشد، در این صورت، مادر میت از بردن بیش از یک سُدس محروم می‌شود، مشروط بر اینکه:

اولا) لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.

ثانیا) پدر آنها زنده باشد.

ثالثا) از ارث ممنوع نباشد مگر به سبب قتل.

رابعا) اَبَوَینی یا اَبی تنها باشند.

تفسیر ماده ۸۹۲ قانون مدنی

نکته ۱-

• یک ثلث (۱/۳)
• یک ربع (۱/۴)
• یک سُدس (۱/۶)
• یک‌ ثمن (۱/۸)

نکته ۲- حجب از بعضی ترکه که آن را در اصطلاح‌های فقهای امامیه حجب نقصانی گویند در مواردی پیش می‌آید که با بودن حاجب، وارثی که ممکن بوده نصیب بیشتری از ارث ببرد کمتر نصیب او می‌شود. ماده ۸۹۲ قانون مدنی، موارد حجب نقصانی را بیان می‌نماید.[۱]

نکته ۳- اگر وارث متوفی، پدر و مادر و یک دختر باشند، ثلث ترکه به پدر و مادر می رسد.

نکته ۴- پدر مورد حجب نقصانی است، زیرا هرگاه میت اولاد یا اولادِ اولاد داشته باشد ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث (۱/۳) محروم می‌شوند.

نکته ۵- اگر زوجه از زوج فرزندی نداشته باشد ولی زوج از زن دیگری که بین آنها طلاق واقع شده، دارای فرزند باشد، در صورت فوت زوج، سهم زوجه از ماترک، ثمن ترکه است.

نکته ۶-در صورتی که زوجه فوت کند و فرزندی نداشته باشد، سهم زوج از ماترک زوجه، یک‌دوم ترکه است.

نکته ۷- فرض شوهر در صورت فوت زن با داشتن اولاد، ربع ترکه است.

نکته ۸- فرض زوجه در صورت فوت زوج بدون اولاد، ربع ترکه است.

نکته ۹- اگر ورثه حین الفوت متوفی، فرزندان و دو زوجه دایم باشند، سهم‌الارث هر یک از زوجات از اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول، یک‌شانزدهم است.(وکالت ۸۳) طبق بند الف ماده ۸۹۲ و ۹۰۱ قانون مدنی، سهم زوجه در صورتی که زوج اولاد داشته باشد، ثمن ترکه (۱/۸) است. و در اینجا چون دو زوجه دایم است ثمن ترکه (۱/۸) بین آن دو تقسیم می‌شود که در نتیجه هر زوجه یک‌شانزدهم (۱/۱۶) ترکه را می‌برد.

نکته ۱0- متوفایی دارای پدر و مادر و دو برادر ابوینی است. حصه مادر از میراث او، یک‌ششم ترکه است.(قضاوت ۹۳) به دلیل داشتن دو برادر (بند ب ماده ۸۹۲) فرض او یک‌ششم (۱/۶) است. و طبق ماده ۸۹۷، چون متوفی اولاد ندارد الباقی ترکه (پنج‌ششم) به پدر می‌رسد.