ماده ۸۸0 قانون مدنی

نکته ۱- اگر به دستور و تلقین وارث، دیوان یا حیوانی مورث را بکشد، اثر آن مانند مباشرت است. ولی، ارگ مامور عاقل و کبیر باشد، در قوت سبب تردید می‌شود و همیشه یکسان نیست.[۱]

نکته ۲- رضایت مقتول برای شرکت در اقدامی که به منظور قتل انجام می‌پذیرد، مانع از عمدی بودن قتل نیست (مانند دوئل با شمشیر یا تپانچه).[۱]

نکته ۳- قتلی که به دستور مورث و برای رهایی او از درد و رنج و بدنامی صورت پذیرد یا در اثر قطع عضوی باشد که به امید بهبود مورث انجام شده است، سبب حرمان از ارث نیست.[۱]

نکته ۴- در مورد شبه عمد (جرح عمد منتهی به فوت) قانون حکم خاصی ندارد و در ماده ۸۸۱ قانون مدنی، نیز تنها قتل غیر عمد و به حکم قانون یا برای دفاع را از مفاد ماده ۸۸۰ بیرون دانسته است. با وجود این به نظر می‌رسد که چنین قاتلی ممنوع از ارث نباشد، زیرا شبه عمد نیز به دلیل فقدان قصد قتل در زمره قتل‌های غیرعمد است که با آن شباهت دارد. بند ب از ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی.[۱]

نکته ۵- در موردی که وارث قصد قتل ندارد ولی به عمد کاری را انجام دهدکه به طور معمول کشنده است یا نسبت به مورث و شرایط او کشنده محسوب شود و وارث از آن آگاه باشد، قتل در حکم عمد است (مانند به کاربردن آلت قتاله): بند ب و ج ماده ۲۰۶ قانون مجازات اسلامی. بنابراین، چنین قاتلی نیز از ارث محروم است.[۱]

نکته ۶- اگر وارثی به قصد کشتن مورث به او ضربه‌ای بزند که در اثر آن به بیماری مبتلا شود و بمیرد، کار او را باید قتل عمد شمرد و بیماری ناشی از ضرب، رابطه علیت میان فعل قاتل و نتیجه را قطع نمی‌کند.[۱]

نکته ۷- در موردی که شخص حاجبِ از ارث را به انگیزه ارث بردن می‌کشد (مانند اینکه شخصی پدر خود را بکشد تا از جد ارث ببرد) نسبت به ممنوع شدن قابل از ارث تردید شده است به طور معمول ماده ۸۸۰ قانون مدنی را تفسیر محدود می‌کنند و آن را شامل قاتل حاجب نمی‌دانند. با وجود این، به نظر می‌رسد عموم نخستین جمله ماده ۸۸۰ که اعلام می‌کند «قتل از موانع ارث است» راه را برای تفسیر گسترده‌تر باز می‌کند و رویه قضایی می‌تواند، به دلیل وحدت مبنا (انگیزه پلید ارث بردن)، قتل حاجب را نیز مانع ارث قرار دهد، با این تفاوت که انگیزه پلید ارث بردن در این فرض باید ثابت شود و صرف قتل به تنهایی کافی نیست، برخلاف قتل مورث که در آن انگیزه پلید میراث بدرن مفروض است.[۱]

نکته ۸- قاتلی که موصی را می‌کشد تا زودتر موصی‌به را به دست آورد، از وصیت محروم است. منتها، در این فرض نیز انگیزه تملک موصی‌به باید اثبات شود. زیرا مفروض بودن این انگیزه مخصوص قتل مورث است و این حکم استثنایی را نمی‌توان توسعه داد، در حالی که رعایت حکمت مناط حکم در موارد مشابه مانعی ندارد.[۱]

نکته ۹- سقط حمل نیز، از جهت ممنوع ساختن از ارث، در حکم قتل است.[۱]

نکته ۱0- هرگاه شوهری زن خود را با مردی در یک فراش ببیند و او را بکشد از ارث زن محروم نمی‌شود، زیرا انگیزه دست یافتن به میراث در آن اوضاع و احوال منتفی است و وقتی قانونگذار او را از مجازات اصلی قتل معاف می‌کند آثار تبعی و مدنی آن را هم نمی‌خواهد.[۱]

نکته ۱۱- معاونت در قتل مورث نیز مانند شرکت در قتل است و همان ملاک را دارد و مانع ارث می‌شود.[۱]

نکته ۱۲- قاتلی که موصی را می‌کشد تا زودتر موصی‌به را به دست آورد، از وصیت محروم است. منتها، در این فرض نیز انگیزه تملک موصی‌به باید اثبات شود. زیرا مفروض بودن این انگیزه مخصوص قتل مورث است و این حکم استثنایی را نمی‌توان توسعه داد. به این معنی که موصی‌له اگر بدون انگیزه تملک موصی‌به، موصی را بکشد، موصی‌به به موصی‌له می‌رسد. ولی در ارث اینگونه نیست و وارث در صورتی که به عمد مورث را بکشد از ارث او ممنوع می‌شود.

نکته ۱۳- پس از درگیری لفظی و نزاع متعاقب آن، وارث و موصی‌له، شخص مورث و موصی را به قتل می‌رسانند، در این صورت موصی‌به به موصی‌له می‌رسد و وارث از ارث محروم می‌شود.

نکته ۱۴- در مورد تاثیر قتل موصی توسط موصی‌له در وصیت قانونا، در هر صورت تاثیری در وصیت و تملیک موصی‌به ندارد. در اینجا فقط به دلیل اینکه قانونا گفته شده است تاثیر در وصیت و تملیک موصی‌به ندارد (به این دلیل که در قانون تاثیر قتل موصی آورده نشده است) والا در صورتی که با انگیزه تلمک موصی‌به باشد، موصی‌به به موصی‌له نمی‌رسد.

نکته ۱۵- سقط حمل از مصادیق قتل عمد است. و درصورتی که مورث جنین بوده و وارث سبب سقط جنین شود، این قتل مانع ارث است.

نکته ۱۶- از نمونه های قتل عمدی که از موانع ارث است:

• قتل عمدی فرزند توسط پدر
• سقط عمدی و غیرقانونی حملی که مرتکب جرم از وی ارث می برد.
• قتل عمدی مورث غیرمسلمان توسط وارث مسلمان

نکته ۷- موانع ارث:

1. قتل عمد در هر نوعی
2. قتل غیرعمد در موارد خاص (در صورتی که خطای محض یا شبه عمدی باشد از دیه وی ارث نمیبرد.(۴۵۱))

• کفر.
• لعان.
• ولادت از زنا.

نکته ۸- چنانچه افشین مرتکب قتل شبه عمد مورث خود شده باشد، از کل ماترک به استثنای دیه ارث می‌برد.