ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی
شرایط اقامه دعوای متقابل
خوانده می‌تواند در مقابل ادعای خواهان، اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواما رسیدگی می‌شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به‌طور جداگانه رسیدگی خواهد شد.
بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد.
نکته ۱- آیا طرح دعوای متقابل از جانب اصحاب دعوا علیه وارد ثالث مجاز می‌باشد؟
اشخاص ثالثی که در دعوای مطروحه وارد می‌شوند، می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱) اشخاصی که برای خود در موضوع دادرسی دعوای اصلی مستقلا حقی قایل می‌باشند:
یعنی مدعی‌به و موضوع مورد اختلاف بین اصحاب دعوای اصلی را کلا یا جزئا، حق خود می‌دانند.
این دسته از واردین ثالث چون دعوایی را در واقع، علیه اصحاب دعوا یا یکی از آن‌ها اقامه می‌نمایند و خواهان، به مفهوم دقیق و وکامل به شمار می‌روند و طرف مقابل آن‌ها خوانده شمرده می‌شود، می‌توانندن خوانده دعوای متقابل قرار گیرند.
۲) اشخاصی که خود را در محق شدن یکی از طرفین ذی‌نفع دانسته و برای تفویت او وارد می‌شوند:
این اشخاص چون موقعیت آن‌ها تبعی و تابع آن طرفی است که خود را ذی‌نفع در محق شدن او اعلام داشته اند، بنابراین حتی به تبع طرف مزبور نمی‌توانند از این نظر مشمول عنوان خواهان یا خوانده، به مفهوم دقیق و کامل واژه قرار گیرند و در نتیجه، نمی‌توانند دعوای متقابل اقامه نموده و علیه آن‌ها نیز نمی‌توان دعوای متقابل اقامه نمود.
از سوی دیگر، طرح دعوای متقابل از سوی خوانده همانگونه که در برابر دعوای اصلی امکان پذی راست، در برابر دعوای اضافی نیز ممکن است.[۱]
نکته ۲- آیا مجلوب ثالث می‌تواند نسبت به طرح دعوای متقابل اقدام نماید؟
مجلوب ثالث نیز می‌تواند نسبت به اقامه دعوای متقابل علیه جالب اقدام کند مگر اینکه جالب او را برای تقویت موضع خود جلب نموده باشد که در این صورت، حکم آن با موردی که شخص ثالث برای تقویت موضع یکی از اصحاب دعوا وارد دعوا می‌شود یکی است.[۲]
نکته ۳- در صورتی که خوانده، دعوای خود را در قالب دعوای متقابل اقامه نموده باشد، اما دادگاه آن را به علت احراز نشدن هر یک از شرایط مطالعه شده متقابل نداند، به دعوای مزبور، چنانچه از صلاحیت او خارج نباشد، جداگانه و به صورت دعوای مستقل رسیدگی می‌نماید و چنانچه از صلاحیت ذاتی و یا محلی او خارج باشد آن را با صدور قرارعدم صلاحیت به مرجع مربوط می‌فرستد تا ترتیب رسیدگی به آن، به طور جداگانه داده شود.
چنانچه دعوای متقابل خارج از مهلت قانونی، یعنی پس از اولین جلسه دادرسی اقامه شود، دادگاه چنانچه صالح باشد، باید جداگانه به آن رسیدگی نماید مگر اینکه شرایط ماده ۱۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی، فراهم باشد که در این صورت، با صدور قرار رسیدگی توأم، همراه با دعوای اصلی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.[۳]
نکته ۴- بطور مثال، اگر محکوم‌علیه غیابی همراه با دادخواست واخواهی، دادخواست دعوای متقابل نیز علیه خواهان بدوی اقامه کند، بر فرض پذیرش دعوای متقابل، اگر از صلاحیت ذاتی دادگاه صادر کننده رای خارج باشد، با صدور قرار عدم صلاحیت به مرجع صالح ارسال می‌شود و برای تبعیت از نتیجه، واخواهی متوقف می‌شود.
نکته ۵- بطور مثال، اصحاب دعوای اصلی فقط علیه وارد ثالث اصلی می‌توانند دعوای متقابل مطرح کنند.
نکته ۶- بطور مثال، چنانچه دعوای متقابل، پس از اولین جلسه دادرسی اقامه شود، دادگاه اگر صلاحیت ذاتی و محلی داشته باشد، باید علی‌القاعده، جداگانه به آن رسیدگی نماید.
۱. شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی (دوره‌ی پیشرفته)، ج۱، ش۸۴۸، انتشارات دراک.
۲. شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی (دوره‌ی پیشرفته)، ج۱، ش۸۴۷، انتشارات دراک.
۳. شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی (دوره‌ی پیشرفته)، ج۱، ش۸۵۷، انتشارات دراک.