رای شماره ۲۴۲۵- ۲۴۲۴- ۲۴۲۳ مورخ 29؍9؍1401 هیات عمومی دیوان عدالت اداری: کاهش ساعات کاری معلولان شدید و عضو مرد دارای فرزند و همسر معلول شدید یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج
رای شماره ۲۴۲۵- ۲۴۲۴- ۲۴۲۳ مورخ 29؍9؍1401 هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص ابطال بندهای (الف)، (ب) و (ج) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه فرهنگیان با موضوع کاهش ساعات کاری معلولان شدید و عضو مرد دارای فرزند و همسر معلول شدید یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج
تاریخ دادنامه: 29؍9؍1401
شماره دادنامه: ۲۴۲۵- ۲۴۲۴- ۲۴۲۳
شماره پرونده: ۰۱۰۰۵۴۱- ۰۱۰۰۵۴۰- ۰۱۰۰۵۳۹
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکیان: آقای بیژن رضایی، خانم زهرا ناظمی نارگانی و آقای علی اصغر پهلوانی نژاد خوابجانی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بندهای (الف)، (ب) و (ج) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه فرهنگیان
گردش کار:
شاکیان به موجب دادخواست‌‌‌‌هایی با متن مشابه ابطال بندهای (الف)، (ب) و (ج) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه فرهنگیان را خواستار شدهاند و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده‌‌اند که:
اینجانب کارمند دانشگاه فرهنگیان دارای همسر با معلولیت شدید می‌باشم و بر اساس ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولان مشمول خدمت نیمه وقت بانوان با حقوق کامل می‌شوم تا بتوانم امور مربوط به همسرم را انجام دهم لیکن دانشگاه فرهنگیان بر اساس ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی فقط با ۴ ساعت تقلیل در هفته موافقت می‌نماید و ۱۶ ساعت باقیمانده را اعمال نمی‌نماید که با توجه به معلولیت شدید همسر و خاص بودن قانون فوق این امر باعث اختلال در روند زندگی خانواده من گردیده است. لذا خواهشمند است ابطال ماده ۳۹ آیین‌نامه فوق و اجرای کامل ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولان مورد استدعاست.
متن بندهای مورد شکایت به شرح زیر است:
ماده ۳۹- اعضای ذیل با درخواست شخصی و بر اساس دستورالعمل مصوب هیات اجرایی دانشگاه از تقلیل ساعات کار بهره مند می‌شوند:
الف- عضوی که با تایید سازمان بهزیستی معلولیت شدید دارد (۴ ساعت در هفته).
ب- عضو (زن) دارای همسر یا فرزند معلول شدید با تایید سازمان بهزیستی یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج با تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (۴ ساعت در هفته).
ج- عضو (مرد) بدون همسر که دارای فرزند معلول شدید با تایید سازمان بهزیستی یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج با تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و عضو (مرد) دارای همسر معلول شدید با تایید سازمان بهزیستی یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج با تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (۴ ساعت در هفته)
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل امور حقوقی، املاک و قراردادها و رسیدگی به شکایات دانشگاه فرهنگیان به موجب لایحه شماره 120؍3601؍50000 مورخ 15؍4؍1401 توضیح داده است که:
همانگونه که مستحضرید مجلس شورای اسلامی به منظور رفع دغدغه‌‌‌‌های افراد معلول اقدام به تصویب قانون حمایت از حقوق معلولان در تاریخ 20؍12؍1396 نموده است در حالی که ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه فرهنگیان به منظور تبیین و پیش‌بینی موارد و مصادیق مشمول تقلیل ساعت کار به تصویب هیات امنای دانشگاه فرهنگیان رسیده که معلولان عزیز صرفاً به عنوان یکی از مصادیق ۹ گانه مشمول کسر ساعت کار در این آیین‌نامه شناسایی شدهاند فلذا درخواست ابطال کلی مفاد ماده ۳۹ آیین‌نامه مورد اعتراض صرفاً به جهت مغایرت با قانون حمایت از حقوق معلولان فاقد وجاهت به نظر می‌رسد.
دانشگاه فرهنگیان همانند سایر دانشگاه‌‌‌‌های کشور به استناد بند (ب) ماده ۲۰ قانون برنامه پنجم توسعه و ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌‌‌‌های توسعه کشور (مصوب 10؍11؍1395) فقط در چارچوب مصوبات و آیین‌نامه‌‌‌‌های مالی و معاملاتی و اداری استخدامی و تشکیلاتی مصوب هیات امنا که به تایید وزیر علوم تحقیقات و فناوری می‌رسد عمل می‌نماید. بر این اساس در خصوص تقلیل ساعت کار اعضا دانشگاه فرهنگیان صرفاً مکلف است در چارچوب ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی دانشگاه فرهنگیان اقدام نماید. بنابراین شکات و سایر مشمولان حسب مورد و بر اساس وضعیت خود از امتیازات مندرج در مصادیق ۹ گانه ماده ۳۹ آیین‌نامه اخیرالذکر و کاهش ساعت کار تعیین شده بهره مند گردیده و در حال حاضر از مزایای آن به انضمام سایر تسهیلات و مزایای مندرج در آن که در سایر قوانین و مقررات عمومی استخدامی پیش‌بینی نشده است برخوردار می‌باشند همانطور که در بند پیشین گفته شد مقررات مندرج در ماده ۳۹ آیین‌نامه ناظر به مصادیق مشمول کسر ساعت کار می‌باشد و صرفاً مربوط به معلولان نمی‌باشد.
صرف نظر از ضوابط و مقررات مندرج در ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه که ناظر به مصادیق مشمول تقلیل ساعت کار می‌باشد، با عنایت به مفاد ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولین مصوب 1؍2؍1397 و ابلاغیه مورخ 8؍2؍1397 رییس جمهور، به نظر می‌رسد خواسته شاکیان مبنی بر الزام دانشگاه فرهنگیان جهت بهره مندی از تسهیلات مربوط به بانوان کارمند دارای همسر یا فرزند معلول، از خدمت نیمه وقت بانوان با استفاده از حقوق و مزایای کامل فاقد محمل قانونی می‌باشد چه اینکه در متن قانون شرط بهره مندی از خدمت نیمه وقت بانوان کارمند دارای همسر یا فرزند معلول، نگهداری فرد دارای معلولیت در منزل می‌باشد حال اینکه همسر دارای معلولیت خانم زهرا ناظمی نارگانی یعنی آقای علی اصغر پهلوانی نژاد خوابجانی از کارکنان غیر هیات علمی تمام وقت دانشگاه بوده که در حال حاضر به استناد بند (الف) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه از ۴ ساعت تقلیل کار در هفته برخوردار بوده و خانم زهرا ناظمی نارگانی به اتفاق همسر خود که به جهت معلولیت ایشان درخواست استفاده از خدمت نیمه وقت بانوان با حقوق و مزایای کامل را مطرح نموده در پردیس فاطمه الزهرا (س) اصفهان مشغول خدمت می‌باشد. علی الاصول مراد و مقصود مقنن از اعطای این امتیاز به کارمند زن، نگهداری از همسر یا فرزند معلول غیر شاغل در دستگاه‌‌‌‌های دولتی می‌باشد در حالی که اعطای تقلیل کار موضوع ماده ۳۹ آیین‌نامه ناظر به مصادیق و شرایطی است که در قانون حمایت از حقوق معلولان پیش‌بینی و تعیین تکلیف نشده و مسکوت مانده و یا ارتباطی به این قانون نداشته است اموری که در آیین‌نامه دانشگاه پیش‌بینی و تعیین تکلیف شده است. لذا با عنایت به اینکه ابطال کلی ماده ۳۹ آیین‌نامه دانشگاه سایر مشمولین و مصادیق تقلیل ساعت کار را از حقوق خود محروم خواهد نمود. صرفاً می‌بایست موضوع درخواستی شکات مشخصاً و به تصریح جهت طرح در هیات عمومی دیوان عدالت اداری به منظور بررسی مغایرت‌‌‌‌های احتمالی ماده ۳۹ آیین‌نامه دانشگاه با مواد ۲۷ و ۲۸ قانون حمایت از معلولان باشد چه اینکه آیین‌نامه در مقام بیان مصادیق مشمول کسر ساعت کار می‌باشد و صرفاً به معلولان ارتباط ندارد.
النهایه با امعان نظر به تفاوت موضوعی در مصادیق و مشمولین ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه و مواد ۲۷ و ۲۸ قانون و با عنایت به موارد پیش‌بینی نشده و مسکوت در قانون حمایت از حقوق معلولان و با توجه به تعیین تکلیف این موارد و سایر مصادیق در ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه که ارتباطی به قانون حمایت از معلولان ندارد، ابطال کلی ماده ۳۹ آیین‌نامه مذکور سبب عدم بهره مندی سایر مشمولین آیین‌نامه که در قانون وضعیت ایشان پیش‌بینی نشده خواهد گردید فلذا رسیدگی و صدور رای شایسته از آن مقامات محترم مورد استدعاست.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 29؍9؍1401 به ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیات عمومی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
الف. اولاً حکم مقرر در ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌‌‌‌های توسعه کشور مصوب سال ۱۳۹۵ که دانشگاهها، مراکز و موسسات آموزش عالی و پژوهشی و فرهنگستان‌‌‌ها و پارک‌‌‌‌های علم و فناوری دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه‌‌‌‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراجع قانونی ذی‌ربط را از رعایت قوانین و مقررات عمومی حاکم بر دستگاه‌‌‌‌های دولتی مستثنی کرده، به منزله جوازی برای دانشگاهها و موسسات مذکور در ماده فوق برای عدم تبعیت از قانون حمایت از حقوق معلولان که قانونی خاص و برای حمایت از معلولان است، محسوب نمی‌شود. ثانیاً در بند (ت) ماده ۱ قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب 20؍12؍1396 کلّیه دستگاه‌‌‌‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری که دانشگاهها نیز در زمره مصادیق آنها هستند، مشمول قانون مذکور اعلام شده اند. ثالثاً بر اساس ماده ۲۸ قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب سال ۱۳۹۶: «دستگاه‌‌‌‌های مشمول مکلفند ساعات کار هفتگی شاغلان دارای معلولیت‌‌‌‌های شدید و خیلی شدید را ده ساعت کاهش دهند.» بنا به مراتب فوق، بندهای (الف) و (ج) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه فرهنگیان که ساعات کاری معلولان شدید و عضو مرد دارای فرزند و همسر معلول شدید یا مبتلا به بیماری صعب‌العلاج را به میزانی کمتر از ساعات مقرر در قانون کاهش داده، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
ب. بر اساس استدلال مقرر در بند قبلی، حکم مندرج در ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌‌‌‌های توسعه کشور مصوب سال ۱۳۹۵ به منزله جوازی برای دانشگاهها و موسسات مذکور در ماده فوق برای عدم تبعیت از قانون حمایت از حقوق معلولان که قانونی خاص و برای حمایت از معلولان است، محسوب نمی‌شود. ثانیاً بر اساس ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب سال ۱۳۹۶: «بانوان کارمند دارای همسر یا فرزند معلول به شرط نگهداری فرد دارای معلولیت در منزل (با تایید سازمان) از تسهیلات مقرر در قانون راجع به خدمت نیمه وقت بانوان مصوب 10؍9؍1362 و اصلاحات و الحاقات بعدی آن با استفاده از حقوق و مزایای کامل بهره مند خواهند شد» و حکم مقرر در بند (ب) ماده ۳۹ آیین‌نامه استخدامی اعضای غیر هیات علمی دانشگاه فرهنگیان که صرفاً عضو (زن) دارای همسر یا فرزند معلول شدید را مشمول تقلیل ساعت قرار داده و تقلیل ساعت مزبور را نیز به میزان ۴ ساعت کار در هفته محدود کرده، مغایر با ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولان است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری معاون قضایی دیوان عدالت اداری- مهدی دربین