ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی
مطالبه حق به موجب اظهارنامه
هر کس می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی هر کس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی به وی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید. اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه‌ها ابلاغ می‌شود.
تبصره- اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاه‌ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری نمایند.
نکته ۱- آثار دادخواست:
الف) آثار دادخواست نسبت به دادگاه:
۱) ایجاد اشتغال، تکلیف رسیدگی: دادخواست موجب اشتغال دادگاه گردیده و بنابراین او را مکلف به رسیدگی و صدور حکم یا فصل خصومت می‌نماید.
۲) تعیین محدوده رسیدگی دادگاه: دادگاه نمی‌تواند بیش از خواسته و یا غیر از خواسته را مورد رسیدگی و صدور رای قرار دهد، حتی اگر در جریان رسیدگی احراز نماید که خواهان نسبت به بیش از آنچه در دادخواست تصریح نموده و یا غیر آن ذی‌حق است.
۳) تشخیص قابلیت پذیرش و یا وارد بودن دعوا و صلاحیت دادگاه: دادگاه، در مقام قابل پذیرش بودن دعوا و وارد بودن آن، علی‌الاصول، باید خود را در زمان تقدیم دادخواست قرار دهد. برای مثال، چنانچه خواهان در زمان تقدیم دادخواست ذی‌نفع نبوده است، دادگاه باید نسبت به صدور قرار رد دعوا اقدام نماید، حتی اگر در زمان رسیدگی خواهان ذی‌نفع گردیده باشد.
ب) آثار دادخواست نسبت به اصحاب دعوا:
۱) ایجاد رابطه حقوقی دادرسی
۲) شروع استحقاق خسارت تاخیر در ادای دین
۳) مکلف نمودن خوانده به پاسخ.[۱]
نکته ۲- اظهارنامه به موجب ماده ۱۵۶، از وسایل مطالبه رسمی حق می‌باشد، در دعاوی که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج است، دارای همان اثری است که در این خصوص دادخواست دارد. به غیر از این مورد، اظهارنامه فاقد آثار در نظر گرفته شده برای دادخواست است.
بنابراین صرف سکوت در برابر اظهارنامه علی‌القاعده، برای اظهار کننده حقی ایجاد نمی‌کند و در هر حال، چنانچه اظهارکننده درصدد احقاق حقوق ادعایی برآید، باید نسبت به تقدیم دادخواست اقدام کند؛ اگرچه، در مواردی سکوت مخاطب در برابر اظهارنامه ممکن است تحت شرایطی، اگر با شواهد و قراین دیگری همراه شود، در اثبات ادعای خواهان موثر شود.
باید توجه داشت که مطالب مندرج در اظهارنامه، چه به عنوان «اظهار» و چه به عنوان «پاسخ» باشد، چنانچه متضمن امری به ضرر اظهارکننده و به نفع مخاطب باشد، با رعایت سایر شرایط، اقرار و در صورتی که متضمن امری به نفع اظهارکننده و به ضرر مخاطب باشد، صرف ادعا شمرده می‌شود.[۲]
نکته ۳- بطور مثال، مکلف نمودن خوانده (مخاطب) به پاسخ، از آثار دادخواست است و اظهارنامه چنین اثری ندارد.
نکته ۴- بطور مثال، ارسال اظهارنامه برای طرف مقابل، اصولا اختیاری است؛ مگر این که خلاف آن در قانون تصریح شود.